Schyłek antyku nad Adriatykiem

24 10 2021

Kategoria: Adriatyk, Rab, Rezultaty badań, wykopaliska

Unikalną w regionie północno-wschodniego Adriatyku późnoantyczną fazę osadniczą oraz monumentalny kompleks term odkryli polscy i chorwaccy archeolodzy na wyspie Rab.

We wrześniu zakończył się kolejny sezon badań projektu „Topografia Archeologiczna wyspy Rab” w Chorwacji, który jest realizowany od kilku lat wspólnie przez Instytut Archeologii UKSW (kierownik prof. F. Welc) oraz Instytut Archeologii w Zagrzebiu (kierownik: dr Ana Konestra). Tegoroczny sezon przyniósł zaskakujące i niezwykle ważne odkrycia w kontekście całego regionu wschodniego Adriatyku. Przebadano m.in. unikalny rzymski kompleks willowy (villa rustica), który zlokalizowano dzięki badaniom georadarowym w zatoce Podšilo na północy wyspy.

Okazało się, że kompleks ma wiele etapów użytkowania (przebudowy przestrzeni), począwszy od okresu rzymskiego do okresu bizantyjskiego włącznie, kiedy to w pozostałościach zrujnowanej już willi wzniesiono architekturę drewnianą. Wiąże się to wstępnie z napływem odsadników-emigrantów z nękanych najazdami barbarzyńców obszarów dzisiejszej północnej Chorwacji. Wschodnie wybrzeże Adriatyku (m.in. dzisiejsza Chorwacja) zostało następnie odbite z rąk germańskich Ostrogotów przez cesarza Justyniana I w 535 r. n.e. Zdają się to potwierdzać znaleziska monet bizantyjskich z tego właśnie czasu. Co jest zaskakujące, „emigranci” adaptując zrujnowaną willę na swoje potrzeby dokonali tylko niezbędnych napraw, stawiając drewniane ściany i konstruując lekkie dachy (zachowały się liczne dołki posłupowe). Mimo skromniejszych warunków mieszkaniowych imigranci utrzymywali stosunkowo wysoki standard życia. W omawianych kontekstach archeologicznych znaleziono importowane naczynia afrykańskie na oliwę i wino, szkło oraz liczne przedmioty brązowe, w tym także monety. Wszystko to świadczy o intensywnych kontaktach wyspy Rab z bizantyjskimi prowincjami afrykańskimi oraz z innymi regionami basenu Morza Śródziemnego w VI w.

Kolejna faza użytkowania stanowiska jest datowana na VII w., kiedy ponownie dokonano bardzo prowizorycznych napraw kompleksu willowego. Być może ponownie mamy do czynienia z falą osadników-emigrantów, tym razem szukających schronienia na wyspie przed falą Słowian zasiedlających, opuszczone wówczas przez armię i administrację bizantyjską, centralne Bałkany. Bizantyjczycy po 620 r. – kiedy wojna domowa, klęski w starciach z Persami i Awarami zagroziły istnieniu cesarstwa – ograniczyli się bowiem do obrony kluczowych miast oraz cesarskich majątków i twierdz na wybrzeżu, z których mogli kontrolować szlak morski do Rawenny. Poświadczona siedmiowieczna faza osadnicza na wyspie Rab jest czymś unikalnym i pierwszym tego rodzaju znaleziskiem w regionie północno-wschodniego Adriatyku. Daje ona wejrzenie w procesy migracyjne, zachodzące u schyłku antyku i na początku średniowiecza, co jest ewenementem w materiale archeologicznym.

Dzięki tegorocznym skanowaniom radarowym na stanowisku Podkućine w zachodniej części badanej zatoki Podšilo został znaleziony kolejny monumentalny budynek, prawdopodobnie wyłożony mozaikami (o czym świadczą znaleziska licznych tesser tworzących mozaiki podłogowe na powierzchni gruntu). Plan tego założenia sugeruje, że mogło one pełnić funkcję term, co będzie sprawdzane w trakcie przyszłorocznych wykopalisk.

Projekt jest finansowany przez Narodowe Centrum Nauki (Upadek, kryzys czy transformacja? Korelacja przemian późnoantycznego osadnictwa ze zmianami środowiska i klimatu w rejonie północno-wschodniego Adriatyku na podstawie wyników badań geoarcheologicznych i paleoklimatycznych (ID: 2020/37/B/HS3/02458), Instytut Archeologii UKSW, Instytut Archeologii w Zagrzebiu, Gminę Lopar na Wyspie Rab i przez Centrum Badania Ryzyka Systemowego na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego (projekt 4. Działania I.3.2. „Zainicjowanie projektu badania ryzyka systemowego” w ramach IDUB).

Polecamy także film, w którym kierownicy badań, prof. Fabian Welc i dr Ana Konestra, opowiadają o wynikach ostatniej kampanii wykopaliskowej: