3 Warsztaty Koncepcyjne w Chęcinach

13 05 2025

Kategoria: klimat, konferencja, sztuczna inteligencja, Szymon Malinowski, warsztaty

W dniach 9-11 maja 2025 r. w Europejskim Centrum Edukacji Geologicznej UW w Chęcinach odbyły się 3 Warsztaty Koncepcyjne Centrum Badania Ryzyka Systemowego UW oraz Centrum Studiów Zaawansowanych Politechniki Warszawskiej.

Na kolejnych, trzecich już interdyscyplinarnych warsztatach w Chęcinach spotkali się badacze z najróżniejszych dyscyplin naukowych. Obecni byli przedstawiciele nauk humanistycznych, przyrodniczych, ścisłych, a nawet artyści. Celem warsztatów było umówienie i przedyskutowanie kilku kluczowych i bardzo aktualnych problemów naszych czasów, takich jak wyzwania i zagrożenia związane z katastrofalnymi zmianami klimatu, dziurami w etyce AI, czy wszechobecnym zalewem informacji i związanym z tym przeciążeniem informacyjnym. Nie zabrakło także wielodziedzinowych prezentacji, które były może nieco mniej ważkie, ale za to równie ciekawe i inspirujące.

warsztaty koncepcyjne 3 Chęciny

Tematy wystąpień

Konsonans muzyczny jako korelacja, Marek Kuś, CFT PAN, CBRS UW

Defekty i ukryte źródła symetrii, Stanisław Janeczko, Centrum Studiów Zaawansowanych, Wydział Matematyki i Nauk Informacyjnych PW

Individual and social contributions to mice reinforcement, Daniel Wójcik, Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN

Katastrofa klimatyczna właśnie się zaczęła, Szymon Malinowski, Instytut Geofizyki Wydział Fizyki UW, CBRS UW

Czas w percepcji sztuki – czy jeden raz wystarczy? Jacek Rogala, CBRS UW

Eksperckie pytania o autentyzm i autorstwo obrazu malarskiego Przypadek Targu na jarzyny za Żelazną Bramą (1888) z Muzeum Narodowego w Poznaniu o pierwotnie wskazywanym autorstwie Józefa Pankiewicza, Mirosław Wachowiak, Katedra Konserwacji-Restauracji Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej Wydziału Sztuk Pięknych UMK

Muzyczny impostor: wzorzec a imitacja w kontekście symulowania inteligencji, Marcin Strzelecki, Katedra Teorii i Interpretacji Dzieła Muzycznego Akademia Muzyczna w Krakowie im. K. Pendereckiego

Wielopoziomowe przeciążenie informacyjne: czy możemy je pokonać?, Janusz Hołyst, Wydział Fizyki PW

Ryzyko: między rzeczywistością ontologiczną a konstruktem epistemologicznym, Michał Bujalski, ISNS UW

On Randomness and Pseudorandomness in Simulations of Complex Systems, Grzegorz Łach, Wydział Fizyki UW, CBRS UW

Jakie są „ślepe punkty” w etyce AI? Sebastian Szymański, Wydział “Artes Liberales” UW, CBRS UW

Czy komputer może udowodnić, że średniowieczny historyk kłamał? Anna Dziarmaga-Działyńska, Wydział Fizyki UW

Wysepka Lukovac ujawnia tajemnice wieków ciemnych, Bartosz Nowacki – Instytut Archeologii UKSW, CBRS UW, Fabian Welc – Instytut Archeologii UKSW, CBRS UW, Ana Konestra – Institute of Archaeology in Zagreb

Dieta późnonatycznych i wczesnośredniowiecznych mieszkańców chorwackiej wyspy Lukovac – wstępne wyniki badań archeobotanicznych, Renata Stachowicz-Rybka – Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Fabian Welc – Instytut Archeologii UKSW, CBRS UW, Ana Konestra – Institute of Archaeology in Zagreb, Magdalena Moskal-del Hoyo – Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN

Modelowanie antycznych (rzymskich) systemów zbierania wody, Agata Han, Instytut Archeologii UKSW, CBRS UW

Zastosowanie technik archeologii lotniczej i skaningu laserowego w badaniach archeologicznych na wyspie Rab, Paweł Waligóra, Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa PW, Ośrodek Badań Lotniczych i Kosmicznych (OBLot) PW

ABSTRAKTY

Konsonans muzyczny jako korelacja

Marek Kuś

CFT PAN, CBRS UW

Koncepcje związane ze współczesnym rozumieniem dysonansu i konsonansu w muzyce powstały już w starożytności. Początkowo „przyjemne brzmienie” (harmonia) odnosiło się bardziej do aspektu melodycznego, tj. relacji między wysokościami kolejnych tonów w melodii. Z biegiem czasu pojęcie „harmonii” obejmowało również związek między dwoma dźwiękami granymi jednocześnie, co doprowadziło do powstania idei konsonansu. Dla Pitagorasa i jego następców (a także krytyków takich jak Arystoksenos) wyznacznikiem dobrego współbrzmienia (harmonii) był fakt, że wysokości dwóch dźwięków (lub, równoważnie, długości dwóch strun o tym samym napięciu) pozostawały w odpowiedniej proporcji wyrażonej małymi liczbami naturalnymi, ze szczególnym uwzględnieniem kwinty (3:2), kwarty (4:3) i oktawy (2:1). Rola dźwięków harmonicznych (alikwotów), tzn. dźwięków o częstościach dźwięku podstawowego, które z reguły towarzyszą temu ostatniemu w naturalnych dźwiękach instrumentów muzycznych nie była rozważana aż do XVIII wieku (Rameau) w odniesieniu do zjawisk dysonansu i konsonansu. Herman Helmholtz po raz pierwszy powiązał te zjawiska z dudnieniem wywołanym przez harmoniczne dwóch dysonansowych dźwięków. Jego podejście stanowiło solidną podstawę dla eksperymentalnego określenia psychoakustycznej strony dysonansów przeprowadzonego przez Plompa i Levelta.

Pokażę, jak zarówno pitagorejskie jak i psychoakustyczne koncepcje konsonansu znajdują uzasadnienie (czy, może tylko odbicie) w prostych własnościach statystycznych złożonych dźwięków.

Defekty i ukryte źródła symetrii

Stanisław Janeczko

Centrum Studiów Zaawansowanych PW

Deformowanie obiektów symetrycznych pozostawia ich istotę i cechy noszonej symetrii. Defekt symetrii zostanie pokazany w przestrzeniach afinicznych, w których zachodzi rozpoznawanie obrazów.

Individual and social contributions to mice reinforcement

Daniel Wójcik

Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN

Reinforcement learning enables the adaptation of behaviors to changes in the environment. Models of reinforcement learning based on using previous experience to guide future choices excel at balancing exploitation of opportunities and exploring the options and provide surprisingly accurate predictions of animal behavior in simple instrumental tasks. However, they fail to account for a critical advantage we and other animals have, namely the ability not only to learn from our own choices but also from observing the outcomes of choices made by others. Here, we propose a new conceptual, analytical, and computational framework combining point processes with reinforcement learning models for the description, analysis and modeling of individual and group effects of mice learning reward placement. We show that marked point processes provide a natural language to describe the behavior of group housed mice. We show how different reinforcement models of the behavior, including group effects, can be studied effectively in this framework, using example experiments. With this framework, we show that the group effects (peer pressure) are twice stronger than individual learning.

Katastrofa klimatyczna właśnie się zaczęła

Szymon Malinowski

Instytut Geofizyki Wydział Fizyki UW, CBRS UW

Coraz więcej obserwacji potwierdza, że dodatnie sprzężenia zwrotne w systemie klimatycznym w coraz większym stopniu wpływają na nierównowagę energetyczną planety, która bije wszelkie rekordy. Ostatnie dwa lata to początek bezprecedensowych gwałtownych zmian w systemie klimatycznym. Co ciekawe, zauważają to nie tylko badający klimat, lecz także decydenci, mający wpływ na decyzje gospodarcze. Jednak wszechogarniająca dezinformacja klimatyczna powoduje, że próba jakichkolwiek reakcji politycznych jest obecnie niemożliwa.

Czas w percepcji sztuki – czy jeden raz wystarczy?

Jacek Rogala

CBRS UW

Od pokoleń badacze starają się odkryć związek między cechami obrazów artystycznych a doświadczeniem widza. Pomimo ciągłych wysiłków, bezpośredni związek między atrybutami obrazu a emocjami lub reakcjami, które wywołują, pozostaje nieuchwytny. Podobnie, w jaki sposób czas spędzony na oglądaniu dzieła sztuki lub częstotliwość odwiedzania konkretnego dzieła wpływa na reakcje mózgu, wciąż nie jest dobrze zrozumiane. Aby dokładniej zbadać tę kwestię, przeprowadziliśmy badanie, w którym uczestnicy wielokrotnie odwiedzali galerię sztuki, a następnie sesję laboratoryjną, podczas której mierzyliśmy ich aktywność mózgu (EEG) i ruchy gałek ocznych w odpowiedzi na dzieła sztuki wyświetlane w galerii. Co zaskakujące, odkryliśmy, że zaangażowanie aktywności EEG mózgu i ruchy gałek ocznych podczas kolejnych wizyt różniły się.

Mirosław Wachowiak

Zanegowane przez historyka sztuki autorstwa kluczowego dla późniejszego rozwoju impresjonizmu w Polsce obrazu Targ na Jarzyny na Placu za Żelazną Bramą w Warszawie (1888) Józefa Pankiewicza (stanowiącego pendant do impresjonistycznego już Targu na kwiaty przed kościołem Świętej Magdaleny w Paryżu, 1890) zaowocowało zleceniem badań technologiczno konserwatorskich. Prezentacja spróbuje przedstawić zawiłe ścieżki ponawianych prób dochodzenia do prawdy o obiekcie, która na podstawie złożonych badań materialnej struktury malarskiego dzieła wydaje się być bardziej złożona, niż zero – jedynkowe wykluczenie albo przypisanie autorstwa lub wskazanie na obraz wyróżniony w 1889 srebrnym medalem na Wystawie Światowej w Paryżu. Studium przypadku pokazuje jednocześnie uniwersalne problemy związane z możliwościami i ograniczeniami dostępnych obecnie analiz materiałowych, ale i elementu subiektywnego w postaci ostatecznej oceny eksperta, jak i ogólniejsze zagadnienia rozumienia autorstwa i autentyczności dzieła. Jest też przykładem częściowo konfrontacji rezultatów badań uzyskanych metodami nauk humanistycznych i przyrodniczych, ale też próbą interdyscyplinarnego wykorzystania metodologii obydwu obszarów.

Mirosław Wachowiak

konserwator dzieł sztuki, dr hab., prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, od 2012 roku pracownik Katedry Konserwacji-Restauracji Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej Wydziału Sztuk Pięknych UMK, od lat badacz polskiego malarstwa XIX i XX wieku od strony materialnej i warsztatowej, konserwator obiektów sztuki współczesnej zajmujący się także zagadnieniami etyki konserwatorskiej, zwłaszcza w kontekście ingerencji w dzieła artystów żyjących (Ingerencja jako interakcja, 2021, Wydawnictwo Naukowe UMK), współpracownik jako konserwator Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu od momentu jego powstania

Muzyczny impostor: wzorzec a imitacja w kontekście symulowania inteligencji

Marcin Strzelecki

Katedra Teorii i Interpretacji Dzieła Muzycznego Akademia Muzyczna w Krakowie im. K. Pendereckiego

Zagadnienia relacji między wzorcem a imitacją jest istotne i aktualne w kontekście rozwoju technologii sztucznej inteligencji. Wyrazistych przykładów dostarcza tutaj sztuka, a szczególnie dziedzina muzyki. Problem nie dotyczy jedynie inżynierii, ale także ludzkich procesów poznawczych odpowiedzialnych za rozpoznanie ekspresji emocjonalnej, stylu muzycznego, czy wreszcie oszacowanie autentyczności generowanej muzyki. W takich kwestiach interesująco splata się ze sobą wiele wątków z dziedziny technologii i kreatywności.

Wielopoziomowe przeciążenie informacyjne: czy możemy je pokonać?

Janusz Hołyst, Wydział Fizyki, Politechnika Warszawska, janusz.holyst@pw.edu.pl

Obecnie każdego dnia otrzymujemy więcej informacji, niż jesteśmy w stanie przetworzyć, co wiąże się z poważnymi kosztami w gospodarce i prowadzi również do zagrożenia naszego zdrowia. Będę chciał Państwa przekonać, że przestrzeń informacyjna powinna być postrzegana jako część naszego naturalnego środowiska i dlatego niezbędne jest prowadzenie badań nad skutkami zarządzaniem przeciążenia informacyjnego i jego ograniczeniem.

We współczesnym świecie dostęp do informacji – rozumiany jako zmniejszanie niepewności est często traktowany jako dobro lub wręcz niezbywalne prawo człowieka. Istnieje jednak również „ciemna strona” informacji: nadmiar danych przekraczający możliwości ich przetwarzania prowadzi do tzw. przeciążenia informacyjnego (ang. information overload, IOL). Pojęcie to niepokoiło ludzkość na długo przed wynalezieniem druku i było badane z różnych perspektyw — od neurobiologii po dziennikarstwo.

Zazwyczaj przeciążenie informacyjne rozpatrywane jest jednak na poziomie jednostkowym poprzez analizę pojedynczych czynników lub jednego poziomu, które ostatecznie prowadzą do ograniczenia aktywności danej jednostki. Nie są natomiast znane skutki IOL występującego jednocześnie na wielu poziomach, czyli tzw. wielopoziomowego przeciążenia informacyjnego.

Powyższe obserwacje stanowią punkt wyjścia do głównego celu międzynarodowego projektu finansowanego z grantu UE: OMINO – Overcoming Multilevel Information Overload. Projekt OMINO ma na celu pomiar wielopoziomowego przeciążenia informacyjnego w różnych systemach, opracowanie modeli IOL oraz metod przeciwdziałania temu zjawisku. W trakcie referatu omówienie prace tego Projektu.

Referencje

https://ominoproject.eu
J.A. Hołyst et al, Protect our environment from information overload, Nature Human Behaviour, v.8, pages 402–403 (2024).

Ryzyko: między rzeczywistością ontologiczną a konstruktem epistemologicznym

Michał Bujalski

ISNS UW

Wykład podejmuje fundamentalną dla studiów nad ryzykiem kwestię dualności w sposobach konceptualizacji i definiowania ryzyka w różnych tradycjach badawczych. Główna oś analizy koncentruje się na zestawieniu dwóch dominujących podejść: technicznego ujęcia charakterystycznego dla risk science, gdzie ryzyko jest traktowane jako obiektywne, mierzalne zjawisko podlegające kwantyfikacji, oraz perspektywy nauk społecznych, postrzegającej ryzyko jako fenomen społecznie konstruowany i kulturowo zapośredniczony.

Risk science, operując w paradygmacie pozytywistycznym, definiuje ryzyko poprzez prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zdarzeń i zakres ich potencjalnych skutków niepożądanych. Natomiast perspektywa socjologiczna zwraca uwagę na procesy społecznego wytwarzania wiedzy o ryzyku, kulturowe i normatywne uwarunkowania jego percepcji oraz rolę ekspertów i instytucji w definiowaniu tego, co uznawane jest za ryzyko, zagrożenie czy niebezpieczeństwo.

Czy poza technicznym ujęciem ryzyka i jego społecznymi definicjami, można rozumieć to zjawisko inaczej? Czy cechy takie jak złożoność, niejednoznaczność i niepewność definiują ryzyko? Jaką rolę odrywają w nim czynniki materialne a jakie czynniki dyskursywne? Pytania te prowadzą do rewizji dominujących podejść w analizie ryzyka i wskazują na potrzebę integracji różnych perspektyw badawczych. Wypracowanie nowych ram konceptualnych, uwzględniających zarówno wymiar techniczny, jak i społeczno-kulturowy współczesnych zagrożeń, ma fundamentalne znaczenie dla zrozumienia i zarządzania ryzykiem systemowym w warunkach rosnącej złożoności i niepewności.

On Randomness and Pseudorandomness in Simulations of Complex Systems

Grzegorz Łach

Wydział Fizyki UW, CBRS UW

I will briefly discuss the role of randomness in simulations and some new effects it may introduce to otherwise deterministic models. I will also discuss the practical difference between randomness and pseudorandomness and possible artefacts the latter may introduce to the results.

Jakie są „ślepe punkty” w etyce AI?

Sebastian Szymański

Wydział “Artes Liberales” UW, CBRS UW

W 2016 roku w „Nature” ukazał się artykuł autorstwa Kate Crawford i Raymonda Calo „There is a blind spot in AI research”, w którym autorzy zwracali uwagę na to, że w refleksji nad społecznym i etycznym wpływem AI dominują sposoby myślenia, w których istnieje poważna luka. Żadne z podejść nie uwzględnia, że tworzenie i wykorzystywanie systemów AI ma liczne konsekwencje dla wszystkich zainteresowanych stron na każdym etapie budowania i wykorzystywania systemu, do zrozumienia których niezbędne jest wykorzystanie metod zaczerpnięte z szerokiego spektrum nauk społecznych i humanistycznych. W wystąpieniu omówię, czy w ciągu 10 lat od ukazania się artykułu Crawford i Calo ich postulat został zrealizowany i jakie „ślepe punkty” pozostały.

Czy komputer może udowodnić, że średniowieczny historyk kłamał?

Anna Dziarmaga-Działyńska

Wydział Fizyki UW

Dżuma to odzwierzęca, bakteryjna choroba zakaźna, przenoszona na ludzi (i pomiędzy ludźmi) przede wszystkim przez ukąszenia pcheł i wszy. W VI w. głownie w basenie Morza Śródziemnego miała miejsce epidemia tejże choroby, nazywana dżumą Justyniana. Głównym źródłem pisanym na temat tej epidemii są zapisy Prokopiusza z Cezarei. To stąd wiemy gdzie, kiedy i w jakiej skali dotarła choroba. Przeprowadzając symulację z wykorzystaniem modeli matematycznych oraz korzystając z wiedzy archeologicznej, historycznej i epidemiologicznej chcemy sprawdzić czy doniesienia Prokopiusza są wiarygodne.

Wysepka Lukovac ujawnia tajemnice wieków ciemnych

Bartosz Nowacki 1, 2 Fabian Welc 1, 2, Ana Konestra 3, Kamil Rabiega 1

1 Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

2 Centrum Badania Ryzyka Systemowego UW

3 Institute of Archaeology, Zagreb, Croatia

Położona tuż przy północno-wschodnim krańcu chorwackiej wyspy Rab maleńka i skalista wysepka Lukovac, w wyniku interdyscyplinarnych badań, staje się kluczowym punktem dla poznania postantycznego osadnictwa w regionie północno-wschodniego Adriatyku. Choć ma zaledwie 260 m² powierzchni, badania archeologiczne przeprowadzone w ostatnich latach przyniosły niezwykle istotne odkrycia, rzucające zupełnie nowe światło na codzienne życie społeczności postrzymskiej w mało poznanym jeszcze procesie osadniczej transformacji obszaru północno-wschodniego Adriatyku w okresie miedzy późnym antykiem a wczesnym średniowieczem.

Dieta późnonatycznych i wczesnośredniowiecznych mieszkańców chorwackiej wyspy Lukovac – wstępne wyniki badań archeobotanicznych.

Renata Stachowicz-Rybka 1, Fabian Welc 2, Ana Konestra 3, Magdalena Moskal-del Hoyo 1

1 Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk, ul. Lubicz46, 31-512 Kraków, r.stachowicz@botany.pl

2 Wydział Nauk Historycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Kazimierza Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa, f.welc@uksw.edu.pl

3 Institute of Archaeology, Jurjevska ulica 15, 10 000 Zagreb, Croatia, ana.konestra@gmail.com

Wysepka Lukovac leży przy północno-wschodnim krańcu chorwackiej wyspy Rab i ma zaledwie 260 m² powierzchni. Od kilku lat interdyscyplinarny zespół badawczy prowadzi tam badania archeologiczne przynosząc niezwykle istotne odkrycia, dotyczące codziennego życia społeczności postrzymskiej w mało poznanym jeszcze procesie osadniczej transformacji obszaru północno-wschodniego Adriatyku.

Podczas prac wykopaliskowych w 2025 roku pobrano próbki do badań archeobotanicznych. Badania te dotyczą szczątków roślin uprawnych, chwastów i innych roślin związanych z działalnością człowieka, a znajdowanych często na stanowiskach archeologicznych. Rola roślin w życiu człowieka zmienia się w zależności od czasu, miejsca i charakteru analizowanego stanowiska, a badanie ich pozostałości dostarcza cennych informacji na temat diety ludzi, zwierząt hodowlanych oraz sposobu uprawy roli. Pozwala również odtworzyć kierunki przemieszczania i ewolucji gatunków uprawnych.

W osadach wypełniających cysternę na wyspie Lukovac oprócz bardzo licznych węgli drzewnych w kilku warstwach odkryto także taksony roślin uprawnych w postaci zwęglonych ziarniaków zbóż, takich jak pszenica zwyczajna i orkisz (Triticum aestivum), oraz T. aestivum ssp. spelta), proso zwyczajne (Panicum miliaceum), jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare) oraz te należące do żyta (Secale cereale), które we wstępnych obserwacjach wydają się najliczniejsze. Znaleziono także kilkadziesiąt nasion roślin strączkowych, z których najczęstszy jest bobik (Vicia faba var. minor), także groch (Pisum sp.) oraz soczewica (Lens sp.). Oznaczono również pestki winogron (Vitis vinifera), które w tym czasie były również uprawiane w regionie. W jednej z próbek zaobserwowano również nagromadzenie kilku tysięcy nasion wyki gorzkiej Vicia elvilia, która w regionie Morza Śródziemnego wykorzystywana jest od Neolitu.

W próbkach dominowały nasiona i owoce roślin uprawnych, ale bardzo interesującym jest fakt, że podczas analizy niemal nie spotykano nasion chwastów oraz innych bardzo częstych zanieczyszczeń, takich jak osadki kłosów czy plewy. Taki ograniczony zestaw taksonów może być spowodowany tym, że zboże było prawdopodobnie młócone i czyszczone w innym miejscu, poza wyspą Lukovac i przywożone w postaci gotowej do przyrządzania potraw.

Modelowanie antycznych (rzymskich) systemów zbierania wody

Agata Han

Instytut Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, CBRS UW

Antyczne systemy zbierania wody deszczowej były kluczowym elementem infrastruktury w regionach o ograniczonym dostępie do zasobów wodnych. W wystąpieniu zostaną przedstawione próby oceny ich wydajności w kontekście lokalnych warunków klimatycznych i topograficznych. Uzyskane wyniki pozwalają lepiej zrozumieć praktyczne aspekty starożytnej inżynierii wodnej oraz jej potencjalne znaczenie dla współczesnych koncepcji zrównoważonego gospodarowania wodą.

Zastosowanie technik archeologii lotniczej i skaningu laserowego w badaniach archeologicznych na wyspie Rab

Paweł Waligóra

Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa PW, Ośrodek Badań Lotniczych i Kosmicznych (OBLot) PW

W wystąpieniu zaprezentowano zastosowanie zaawansowanych technik archeologii lotniczej oraz lotniczego skaningu laserowego (ALS) w badaniach archeologicznych prowadzonych na wyspie Rab. Omówiono metody pozyskiwania danych, w tym fotografię lotniczą, obrazowanie wielospektralne oraz analizy chmur punktów, a także ich rolę w identyfikacji struktur, modelowaniu topografii i rekonstrukcji historycznego krajobrazu. Przedstawiono wyniki badań, ze szczególnym uwzględnieniem integracji różnych źródeł danych teledetekcyjnych oraz praktycznych doświadczeń z realizacji kampanii terenowej.