Schronienie na burzliwe czasy
11 10 2023
Kategoria: Adriatyk, migracje, Rab, Rezultaty badań, wykopaliska
Badania polskich i chorwackich archeologów ujawniły, że w późnym antyku na maleńkiej wysepce Lukovac w miejscowości Lopar na chorwackiej wyspie Rab znajdowała się ufortyfikowana osada, dająca ochronę przed atakami barbarzyńców i utrzymująca intensywne kontakty ze wschodnią częścią basenu Morza Śródziemnego.
Ekipa polskich i chorwackich archeologów pod kierownictwem prof. Fabiana Welca z Instytutu Archeologii UKSW i Centrum Badania Ryzyka Systemowego na Wydziale „Artes Liberales” UW oraz dr. Any Konestry z Instytutu Archeologii w Zagrzebiu, we wrześniu 2023 roku rozpoczął badania archeologiczne na maleńkiej wysepce Lukovac, położonej przy Rajskiej Plaży w miejscowości Lopar w północnej części popularnej chorwackiej wyspy Rab. Pierwszy sezon badań przyniósł bardzo ciekawe odkrycia.
Już wcześniej na wysepce odkryto fundamenty późnoantycznego kościoła oraz pozostałości wielkiej cysterny. Przed rozpoczęciem wykopalisk prof. Welc przeprowadził na wysepce badania georadarowe, które pokazały, że wokół kościoła znajdują się ruiny licznych murowanych struktur. Przeprowadzone w tym sezonie wykopaliska odsłoniły unikalne w skali regionu wschodniego Adriatyku pozostałości późnoantyczej – silnie ufortyfikowanej – osady, którą wstępnie można datować na okres między V a VI/VII wiekiem n.e. Był to czas schyłku i całkowitego upadku zachodniego Cesarstwa Rzymskiego oraz napływu na jego terytorium ludów germańskich, a w 2. połowie VI w. także Słowian i Awarów. Według prof. Welca, rozkład polityczny i organizacyjny cesarstwa, w połączeniu z nasilającymi się migracjami i naporem plemion barbarzyńskich, stały się przyczyną drastycznych zmian w sposobie życia ludności rzymskiej zamieszkujących dzisiejszą Chorwację (dawna rzymska prowincja Dalmacja). Powszechnym zjawiskiem w owym czasie stało się m. in. porzucanie miast oraz rozległych posiadłości willowych i przenoszenie się do – położonych na łatwych do obrony wzgórzach, wysepkach lub półwyspach – silnie ufortyfikowanych niewielkich osad. Unikalnym w skali regionu przykładem takiej osady jest właśnie badana przez polskich i chorwackich archeologów wysepka Lukovac.
Według dr Any Konestry wyniki tegorocznej kampanii można uznać za zaskakujące. Jak dotąd odsłonięto jedynie niewielki fragment dużej cysterny na wodę, absydę wczesnochrześcijańskiego kościoła oraz niewielką cześć dużego budynku mieszkalnego A mimo to – zdaniem tej badaczki – odsłonięte struktury jak i pozyskane w trakcie badań zabytki ruchome, świadczą nie tylko o pełnej samowystarczalności mieszkańców osady, lecz także dowodzą ożywionych kontaktów z niemal całym wschodnim basenem Morza Śródziemnego. Na stosunkowo niewielkim obszarze znaleziono bardzo dużo artefaktów rzucających nowe światło na pogrążony w chaosie okres schyłku, a następnie całkowitego upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
Prof. Fabian Welc prezentujący fragmenty, pochodzących z Egiptu karbowanych amfor na wino.
Sensacyjnym znaleziskiem, pierwszym tego rodzaju z terenu Chorwacji, są liczne fragmenty bardzo charakterystycznych karbowanych amfor do transportu wina, importowanych z bizantyjskiego Egiptu. Ponadto znaleziono amfory o proweniencji bliskowschodniej jak i z rejonu Morza Egejskiego. Odkryto także liczne fragmenty naczyń szklanych oraz przedmioty z brązu i żelaza o różnym przeznaczeniu i funkcji, w tym niemal kompletny późnoantyczny zamek do drzwi. Na tym tle symptomatyczny, ale nie zaskakujący, jest brak znalezisk monet – co najprawdopodobniej wynika z faktu załamania się gospodarki pieniężnej w omawianym okresie i powrotu do wymiany barterowej. Wciąż pozostaje zagadką, co mieszkańcy wyspy oferowali w zamian za m.in. egipskie czy egejskie wino i oliwę oraz kto pośredniczył w tej wymianie. Według prof. Welca wyjaśnienie tej kwestii oraz problemu zaopatrzenia wysepki w wodę będzie celem dalszych dociekań.
Wykopaliska na wysepce Lukovac są prowadzone w ramach projektu „Archeologiczna Topografia Wyspy Rab”, kierowanego przez dr Anę Konestrę i prof. Fabiana Welca. Badania są finansowane przez Instytut Archeologii UKSW, Centrum Badania Ryzyka Systemowego na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego oraz Gminę Lopar na wyspie Rab.